اشاره
ص :2
میراث حوزه اصفهان
دفتر دوازدهم
به اهتمام
محمّدجواد نورمحمّدی
مرکز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیّه اصفهان
ص :3
ص :4
میراث حوزه اصفهان / ج 12
به اهتمام: محمّدجواد نورمحمّدی
پژوهش: بخش احیاء تراث مرکز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیه اصفهان
ناشر: انتشارات مرکز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیه اصفهان
چاپ و لیتوگرافی: اسوه
نوبت چاپ: اوّل / تابستان 1394
شمارگان: 1000
بها: 35000 تومان
مرکز پخش: اصفهان خیابان شهید مطهری ابتدای خیابان اردیبهشت
مرکز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیه اصفهان
تلفن : 15 2343610 0311org . info@hozeh : E-mail
دورنگار : 2344610 0311org . hozeh . WWW
ص :5
هوالشکور
این گرامی نامه که رسائل چندی است از فرزانگان علمی و معرفتی مکتب اصفهان به رسم ادب به پیشگاه آیت باهره الهی و یگانه دوران، صاحب آثار فاخر فراوان «کاشف اللثام»، علاّمه بهاءالدین محمد فاضل اصفهانی قدس سره تقدیم می گردد.
درباره این مجموعه
ص:6
«میراث حوزه اصفهان»مجموعه ای است نوپا،باطرحواره ای به وسعت عرصه:«رساله نگاری در پهنه یکهزار سال تلاش علمی،معرفتی دانشیانی که با حوزه علمیّه اصفهان پیوند داشته اند.
مرکز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیّه اصفهان-که به امر مرجع عالیقدر حضرت آیه اللّه العظمی مظاهری«مدّ ظله العالی» تأسیس گردیده-این مجموعه را با هدف ارائه محقّقانه،شکیل و شایسته متون مورداشاره بنا نهاده است و با چشمداشت به لطف حضرت حق در این مسیر گام می نهد.در توضیح این مطلب اشاره به نکاتی چند بایسته است.
(الف)هرچند عنوان«رساله»عنوانی است عام و ریخته های قلمی خرد و کلان را به یکسان دربرمی گیرد.اما در اینجا به اقتضای متاخّران و معاصران،این کلمه به معنای«نگاشته های کم برگ»به کار رفته است.
(ب)«رساله نگاری»مفهومی است عام و مراد از آن همان معنای اصیل عامش می باشد،بدین ترتیب تألیف،ترجمه،تحشیه و دیگر ساحت های تلاش علمی قلمزنان می تواند در حیطه این مجموعه قرار گیرد.
(ج)حوزه زمانی این مجموعه،به هیچ دوره خاصّی محصور نمی باشد.امروزه،از سابقه یکهزار ساله حوزه علمیّه اصفهان آگاهی داریم،رساله هایی که در این مجموعه عرض می شود.می تواند سراسر این پهنه وسیع را دربرگیرد.
(د)پرواضح است که اگر در این شهر ابن سیناها،صاحب ابن عبادها و علاّمه مجلسی ها«قدس سرّهم»به تلاش علمی مشغول بوده اند،شیخ بهایی ها،و میردامادها و حکیم صهباها«قدس سرّهم»نیز در کنار تلاش علمی بس
ص:7
ارجمندشان به ذوق ورزی و تکاپوهای گرانقدر در زمینه هایی که نشانگر عالی ترین هیجانات روح انسانی است،هم می پرداخته اند.ازاین رو مجموعه حاضر دو حیطه«تلاش علمی و تکاپوی ذوقی»را همزمان در کنار هم عرضه خواهد کرد.
(ه)پیوند با«فضای علمی و معرفتی»حوزه علمیّه اصفهان،شرط اجتناب ناپذیر ورود نگاشته ها به این مجموعه است.
گذشته از علمی بودن آثار،تطابق آن با«فضای معرفتی»حوزه ای که اقیانوس های ناپیدا کرانه ای همچون مجلسی شیخ بهایی،میرداماد،محقّق خوانساری،فاضل هندی صدر المتألّهین،حکیم نوری،حکیم سبزواری«قدس سرّهم»را در خود پرورانده است شرطی است که این مجموعه بر حصول آن تأکید دارد.
(و)هدف این مجموعه«ارائه محقّقانه شکیل و شایسته این متون»می باشد.این عنوان می تواند مادّه و صورت مجموعه حاضر را مشخص سازد،زیرا ارائه«محقّقانه»این نگاشته ها،نشانگر مادّه مجموعه و ارائه«شکیل»آن نشان دهنده صورت آن است.به باور ما،ارائه«شایسته»نیز ارائه ای است که همزمان دو قید«محقّقانه»و«شکیل» بودن را به همراه داشته باشد.
بدین ترتیب،این مجموعه،می کوشد با استمداد از عنایات حضرت حقّ،متون فاخری که شرایط مذکور را حائز باشد، منتشر نموده و صفحات خود را بدان،زیور بخشید و در این راه،همدلی و همراهی همه محقّقان ارجمند را امید می برد.
و اللّه ولیّ التّوفیق مرکز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیه اصفهان
ص:8
فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه··· 25
معرفی رساله های دفتر دوازدهم··· 26
لباس التقوی، در حرمت غیبت
مؤلّف: ملا محمدصالح و ملا محمدحسین خاتون آبادی
تصحیح و تحقیق: محمدجواد نورمحمدی
مقدمه محقّق··· 31
نگاهی به زندگی میر محمدصالح خاتون آبادی··· 32
اشارتی به زندگی میر محمّدحسین خاتون آبادی··· 37
آثار و تألیفات··· 38
شیوه تحقیق رساله··· 38
خطبه مؤلّف··· 43
مقدمه: در بیان معنی غیبت و حقیقت آن··· 44
قیود هشت گانه تعریف غیبت··· 44
اول: غیبت انسان باشد··· 44
دوم: معین باشد نه مبهم··· 44
سوم: غایبانه باشد نه در جلوی او··· 45
چهارم: آنچه اسناد می دهد در او باشد··· 45
ص :9
پنجم: امری باشد که او را ناخوش آید··· 46
ششم: آن عیب را عرف نقص شمارد··· 46
هفتم: به قصد مذمت باشد··· 46
هشتم: مردم آن عیب را ندانند··· 47
باب اول: در بیان حرمت غیبت و سرّ حرمت آن··· 47
آیات و اخبار نهی از غیبت··· 48
اخبار عقوبت اخروی غیبت··· 52
اخبار عقوبت دنیوی غیبت··· 54
باب دوم: در بیان حرمت شنیدن غیبت و وجوب ردّ آن··· 55
باب سوم: در اقسام غیبت··· 57
نوع اول: اقسام آن به اعتبار تعدّد امور قبیحه··· 57
نوع دوم: اقسام آن به اعتبار تعدد طرق نسبت دادن امور مکروهه··· 58
قسم اول: یاد کردن به قول··· 58
قسم دوم: یاد کردن به فعل··· 59
قسم سوم: یاد کردن به کتابت··· 60
تتمیم: اتصاف غیبت به صفات ذمیمه دیگر··· 60
اول: نمیمه··· 60
نمیمه در آیات و روایات··· 61
حکمت حرمت نمیمه··· 63
دوم: کلام ذی اللسانین و ذی الوجهین··· 64
باب چهارم: در بیان کیفیت علاج غیبت و طریق محافظت خود··· 66
صفات و اسباب ده گانه غیبت··· 67
اول: متابعت خشم··· 68
دوم: همراهی با غیبت کنندگان··· 71
علاج به منع مصاحبت بَطله و فَسقه··· 72
سوم: مبارزه با اعداء از دوستان و اقربا··· 73
ص :10
علاج روایی این صفت ذمیمه··· 74
چهارم: در مقام برائت از انتساب امر شنیع··· 75
پنجم: قصد تفاخر و مباهات··· 76
ششم: حسادت··· 77
هفتم: برای شوخ طبعی و خوش صحبتی··· 79
نظر شهید ثانی در سخره و استهزاء··· 82
هشتم: ترحم و خیرخواهی خطاکارانه··· 83
نهم: در مقام تعجب و غفلت از شیطان··· 84
دهم: عداوت و غفلت منشأ گرفته از تقوی··· 84
باب پنجم: موارد جواز غیبت··· 86
اول: تظلّم··· 87
دوم: جرح شهود··· 87
سوم: شهادت··· 87
چهارم: استفتا··· 88
پنجم: نصیحت مستشیر··· 88
ششم: نهی از منکر··· 88
هفتم: وقایت اهل اسلام از ضلالت··· 88
هشتم: اطلاع سامع از موضوع··· 90
نهم: اشتهار به لقب و صفت نقص··· 90
دهم: استحقاق از جهت فسق··· 91
غیبت حیوانات··· 103
باب ششم: کیفیت توبه از غیبت و کفاره آن··· 103
تنبیهات پنج گانه··· 110
در خصوص لفظ استغفار··· 110
استحلال باید واقعی باشد··· 110
استحباب قبول عذر مغتاب··· 111
ص :11
حکم غیبت کسی که غیبت خود را مباح می کند··· 113
وجوب نیت در کفاره··· 114
موارد لازم در دفع عقاب بهتان و نمیمه··· 115
فهرست منابع··· 117
فضیلت زکات و خمس
مؤلّف: ملا محمدحسین خاتون آبادی
تصحیح و تحقیق: مصطفی صادقی
مقدمه محقّق··· 121
زندگینامه··· 121
تولد··· 122
وفات··· 124
واقعه ای پندآموز··· 125
میر محمدحسین در کلام بزرگان··· 125
اساتید··· 126
آثار و تألیفات··· 128
نسخه شناسی رساله و شیوه تحقیق··· 131
فضیلت زکات و خمس··· 135
در بیان فضیلت زکات··· 135
عقاب تارک زکات··· 138
فضیلت خمس و ثواب آن··· 140
مصرف خمس··· 141
عقاب تارک خمس··· 144
باب اول: بیان مسائل زکات··· 145
زکات نقره··· 145
ص :12
زکات طلای مسکوک··· 147
زکات غلات··· 150
زکات انگور··· 152
زکات انعام··· 153
شرایط وجوب زکات انعام··· 153
زکات گوسفند··· 153
زکات گاو··· 154
زکات شتر··· 155
مستحق زکات··· 157
باب دوم: بیان مسائل خمس··· 158
اول: غنائم··· 158
دوم: معادن··· 159
سوم: آنچه به واسطه غواصی به دست می آید··· 160
چهارم: گنج··· 161
پنجم: زمینی که کافر ذمی از مسلمان بخرد··· 163
ششم: مال حلال مخلوط به حرام··· 164
هفتم: زیاده بر مؤنه سال··· 165
مستحق خمس··· 168
فهرست منابع··· 171
الفوائد العشره
مؤلّف: فقیه محقق اصولی حاج آقا منیرالدین بروجردی اصفهانی
تحقیق و تصحیح: مهدی باقری سیانی
مقدمه محقّق··· 175
آشنایی با «فوائد»··· 175
ص :13
آشنایی با موءلّف این اثر··· 177
ولادت و زادگاه··· 177
اساتید و شاگردان··· 178
مشایخ اجازه··· 179
مجازین··· 179
آثار علمی··· 180
وفات و مدفن··· 181
مؤلّف این اثر از نگاه دیگران··· 181
آشنایی با رساله حاضر··· 183
سخن پایانی··· 184
الفوائد العشره··· 187
الفائده الاولی: ما یعتبر فی کتب الأخبار··· 188
الفائده الثانیه: ما یعتبر فی الحاکم الشرعی··· 190
الفائده الثالثه: ما یعتبر فی الحدیث الوصوی··· 193
الفائده الرابعه: فی الامامه··· 194
الفائده الخامسه: عدم الربا بین الوالد و الولد··· 195
الفائده السادسه: حکم تصرفات وصی بدون اذن ناظر··· 197
الفائده السابعه: حکم تزویج إمراه فقدت زوجها··· 197
الفائده الثامنه: فی حکم نفوذ أو عدم نفوذ حکم غیر الأهل··· 203
الفائده التاسعه: فی علائم الوضع و الحقیقه··· 206
الفائده العاشر: منشأ الاشتباه فی حال الراوی فی علم الرجال··· 206
فهرست منابع··· 207
شرح لسان المیزان
مؤلّف: بهاءالدّین محمّد حسینی مختاری نائینی
تصحیح و تحقیق: سید محمدحسن (پیمان) طباطبایی
ص :14
مقدمه محقّق··· 211
معرّفی مؤلّف··· 213
نام و نسب··· 213
سیر علمی و اساتید··· 216
1 امیر سید روح الأمین مختاری نائینی رحمه الله ··· 217
2 ملاّ محمّدباقر مجلسی اعلی اللّه مقامه الشریف··· 217
3 جناب فاضل اصفهانی مشهور به فاضل هندی قدس سره ··· 218
4 شیخ حرّ عاملی اعلی اللّه مقامه الشریف··· 219
شاگردان، فرزندان و معاصران··· 220
وفات و مدفن··· 221
جایگاه علمی··· 223
تألیفات··· 224
ادبیّت··· 227
تتمّه··· 228
معرّفی اثر··· 229
نسخ مورد بررسی و مراحل تصحیح··· 232
روند تصحیح··· 234
زندگینامه خودنوشت مختاری نائینی··· 235
مقدمه مؤلّف··· 255
أقسام الاعتقاد··· 255
بداهه ثبوت جهل المرکب··· 256
الضروری و النظری··· 258
بیان الحاجه إلی المنطق و تعریفه··· 258
الفنّ الأوّل فی المعرِّف··· 260
مباحث الألفاظ··· 260
ص :15
دلاله··· 260
أقسام المرکب··· 266
اعتبار الحیثیّه و عدم اعتبار القصد··· 267
الکلمات الوجودیّه··· 269
المتواطی و المشکّک··· 272
أقسام اللفظ الکثیر المعنی غیر متحد المعنی··· 274
فایده··· 278
الدلاله لیست تابعه للإراده··· 285
بیان··· 287
الجزئی و الکلّی··· 287
و هنا دقیقتان··· 287
النسب الأربع بین کلیّین و نقیضیهما··· 288
نقض مشهور··· 291
الجزئی الإضافی··· 292
معنی التصادق و التفارق··· 293
النسب بحسب التحقّق··· 295
فصلٌ فی الذاتیّ والعرضیّ و أقسامهما··· 296
الکلّیات الخمس··· 296
تفصیل للکلّیّات الخمسه··· 301
النوع حقیقیٌّ و إضافیٌّ··· 304
تناهی سلسله الأجناس و الفصول··· 306
الفصل ممیّز و مقوّم و مقسّم··· 307
عدم تحقّق الفصل بلا جنس··· 308
الخاصه ممیّز عرضیّ··· 308
الخاصه مطلقهٌ فقط··· 309
الخاصه شامله و غیر شامله··· 311
ص :16
تحقیق··· 311
المعقولات الثانیه··· 311
الکلّی الطبیعی و المنطقی و العقلی··· 313
المقصود من الکلّی الطبیعی··· 314
وجود الکلّی الطبیعی فی الخارج··· 317
الدلیل علی وجود الکلّی الطبیعی··· 318
استدلال العلاّمه الرازی و جوابه··· 320
النزاع لفظیٌّ··· 322
الدلیل الثانی للنافین و جوابه··· 323
الوجود لغیره خارج عن محلّ النزاع··· 325
فرائد یتیمه و فوائد عظیمه تناسب ما مرّ من الکتاب··· 326
أُولیها: الترکیب فی المهیّه عقلیٌّ و الأجزاء متناهیه··· 326
الثانیه: الکلّی محمول بالطبع و الجزئی موضوع کذلک··· 328
أدلّه النافین··· 332
الثالثه: الجزئی لایکون کاسباً و لا مکتسباً··· 335
الرابعه: الفصل الحقیقی هی المبادئ الجوهریّه لا المفاهیم العرضیّه··· 340
الخامسه: الکلّی لا یتشخّص··· 342
مُعرّف للمُعرّف··· 343
المطلوب معلوم من وجه و مجهول من وجه آخر··· 343
شبهه··· 343
الفرق بین تصوّر الوجه و تصوّر الشیء بالوجه··· 344
تعریف المعرّف··· 345
شبهه امتناع التعریف··· 346
شرایط المعرّف··· 347
شبهه··· 348
تکمله··· 350
ص :17
للأقسام و الأحکام··· 350
اقسام الخلل فی مادّه المعرّف··· 351
امتناع اکتساب تصوّر من التصدیق و بالعکس··· 353
فهرست منابع··· 357
خلاصه النحو
مؤلّف: فاضل هندی، بهاءالدین محمد بن حسن اصفهانی هندی
تصحیح و تحقیق: سیّد مصطفی موسوی بخش
مقدمه محقّق··· 361
زندگی نامه فاضل اصفهانی رحمه الله ··· 365
خاندان··· 365
آثار پدر فاضل هندی··· 365
کودکی فاضل اصفهانی··· 366
تحصیلات··· 366
استادان··· 367
خانواده··· 367
شاگردان··· 367
مقام علمی و مرجعیّت··· 369
اجتهاد در عصر فاضل··· 370
خلاصه النحو··· 375
مقدمه: در آنچه متعلق است به لفظ اعرابی··· 376
مقصد اول : در آنچه متعلق است به اسم··· 377
مقاله اولی: در آنچه متعلق است به معرب··· 378
فصل : در بیان غیرمنصرف و احکام آن··· 384
باب اول: در اسماء مرفوعه··· 394
ص :18
قسم اول: فاعل··· 394
قسم دوّم: مفعول ما لم یسم فاعله··· 398
قسم سوّم: مبتدا··· 399
قسم چهارم: خبر مبتدا··· 403
باب دوّم: در آنچه متعلق است به اسماء منصوبه··· 406
قسم اول: مفعول مطلق··· 406
قسم دوّم: مفعول به··· 408
موضع اول: منادی··· 409
موضع دوّم: ما اضمر عامله علی شریطه التفسیر··· 416
موضع سوّم: تحذیر··· 419
موضع چهارم: اغراء··· 420
قسم سوّم: مفعول فیه··· 420
قسم چهارم: مفعول له··· 421
قسم پنجم : مفعول معه··· 422
قسم ششم : حال··· 423
قسم هفتم : تمیز··· 425
قسم هشتم: مستثنی··· 426
قسم نهم: خبر کان و اخوات آن··· 429
قسم دهم : اسم إنّ و اخوات آن··· 430
قسم یازدهم : اسم لای نفی جنس··· 431
قسم دوازدهم : خبر ما و لا المشبّهتین به لیس··· 432
باب سوّم: در اسماء مجروره··· 433
فصل··· 437
قسم اول : نعت··· 437
قسم دوّم: عطف به حرف··· 439
قسم سوّم: تأکید··· 442
ص :19
قسم چهارم : بدل··· 443
مقاله ثانیه : اسم های مبنی··· 444
قسم اول : مضمرات··· 445
قسم دوّم : اسماء اشاره··· 449
قسم سوّم : موصوله··· 449
قسم چهارم : اسماء افعال··· 452
قسم پنجم : اصوات··· 453
قسم ششم : مرکبات··· 454
قسم هفتم : اسماء مکنّی بها··· 455
قسم هشتم : بعضی از ظروف··· 456
فصل : در بیان معرفه و نکره··· 460
فصل : در بیان اسم عدد··· 462
فصل : در بیان مذکر و مؤنث··· 464
فصل : در بیان مفرد، مثنی، جمع··· 466
فصل : در آنچه تعلق به مصدر دارد··· 469
فصل : در آنچه متعلق است به اسم فاعل··· 470
فصل : در آنچه متعلق است به اسم مفعول··· 471
فصل : در آنچه متعلق است به صفت مشبّهه··· 471
فصل : در آنچه متعلق است به اسم تفضیل··· 472
مقصد ثانی : در آنچه متعلق است به فعل ها··· 474
فصل: در بیان جمله بعد از فعل··· 479
فصل : در بیان فعل مقاربه··· 481
فصل : در آنچه تعلق به فعل تعجب دارد··· 481
فصل : در آنچه متعلق است به فعل مدح··· 482
مقصد ثالث : در آنچه متعلق است به حرف··· 482
قسم اول : حروف جارّه··· 482
ص :20
قسم دوّم : حروف مشبّهه بالفعل··· 487
قسم سوّم : حروف عاطفه··· 488
قسم چهارم : حروف تنبیه··· 490
قسم پنجم : حروف ندا··· 490
قسم ششم : حروف ایجاب··· 490
قسم هفتم : حروف زایده··· 491
قسم هشتم : حرف تفسیر··· 491
قسم نهم : حروف مصدر··· 492
قسم دهم : حروف تحضیض492···
قسم یازدهم : حرف توقع (قد)··· 492
قسم دوازدهم : حرف استفهام··· 493
قسم سیزدهم : حروف شرط··· 494
قسم چهاردهم : حرف ردع··· 495
قسم پانزدهم: تاء تأنیث ساکنه··· 495
قسم شانزدهم : تنوین··· 495
قسم هفدهم : نون تأکید··· 495
قسم هجدهم : هاء سکت··· 496
فهرست منابع··· 497
کتابشناسی آثار ملا اسماعیل خاتون آبادی
تصحیح و تحقیق: علی کرباسی زاده
مقدمه محقّق··· 499
تولد، احوال و اساتید··· 499
آثار و تألیفات··· 500
فهرست منابع··· 513
فهرست نسخه های خطی حوزه
ص :21
علمیّه نجف آباد (بخش سوم)
تحقیق: سید محمود نریمانی
مقدمه محقّق··· 517
نسخه های نجف آباد··· 521
فهارس فنی
آیات··· 633
روایات··· 636
ائمه و معصومین علیهم السلام ··· 644
اشخاص··· 646
کتابها··· 666
مکانها··· 684
فرق و مذاهب··· 690
ص :22
ص :23